جوان آنلاین: به مناسبت افشاگری جدید برنامه پانورامای بی‌بی‌سی، در خصوص جنایات نظامیان انگلیسی در عراق و افغانستان «جوان» در گزارشی تاریخچه این نوع افشاگری‌ها و نوع واکنش‌هایی را که در پی داشته مورد بررسی قرار داده است.
پیش از افشاگری‌های اخیر برنامه پانورامای بی‌بی‌سی، جنایات جنگی نیرو‌های انگلیسی در جریان جنگ‌های عراق (۲۰۰۳- ۲۰۰۹) و افغانستان (۲۰۰۱- ۲۰۲۱) نیز موضوع بحث‌های گسترده‌ای بود. انواع اخبار در خصوص قتل غیرنظامیان، بدرفتاری با اسرا و نقض قوانین بین‌المللی جنگ از سوی نیرو‌های انگلیسی، به‌ویژه یگان‌های ویژه مانند اس‌ای‌اس (SAS) و اس‌بی‌اس (SBS)، طی سال‌های گذشته منتشر شده که برخی از آنها مورد بررسی قرار گرفته است.
انگلیس به عنوان متحد کلیدی ایالات متحده، در اکتبر ۲۰۰۱ به افغانستان و در مارس ۲۰۰۳ به عراق حمله کرد. در افغانستان، مبارزه با طالبان و القاعده و در عراق، سرنگونی رژیم صدام حسین و ادعای وجود تسلیحات کشتار جمعی محور عملیات اعلام شده بود که عملاً پس از خسارات فاجعه‌بار بعد از دو دهه جنایت در این کشورها، طالبان را در افغانستان دوباره بر سر کار بازگرداند و هیچ وقت نیز تسلیحات کشتار جمعی در عراق پیدا نشد.
تلفات فاجعه‌بار در عراق و افغانستان
هرچند در مورد جنگ افغانستان گزارش مؤسسه صلح ایالات متحده (USIP) در نوامبرسال ۲۰۲۲ تخمین می‌زند که ۴۶ هزارو ۳۱۹ غیرنظامی افغان کشته شده‌اند، با این حال حتی خود این گزارش نیز تأکید دارد که این عدد احتمالاً کمتر از واقعیت است، زیرا شامل کشته‌های غیرمستقیم ناشی از فروپاشی اقتصادی، ناامنی غذایی و کمبود خدمات بهداشتی نمی‌شود. پروژه
Costs of War نیز اشاره دارد که حتی پس از خروج نیرو‌های امریکایی در سال ۲۰۲۱، مردم همچنان به دلیل پیامد‌های جنگ می‌میرند، اما تعداد دقیق کشته‌های غیرنظامی مشخص نشده و فقط تا ۷۰هزار نفر تخمین زده شده است. همچنین در خصوص عراق نیز پروژه Costs of War تخمین می‌زند که بین ۱۸۶ هزارو ۶۹۴ تا ۲۱۰ هزارو ۳۸ غیرنظامی عراقی در نتیجه خشونت‌های جنگی مستقیم کشته شده‌اند. پروژه شمارش تلفات عراق
(Iraq Body Count) نیز تخمین می‌زند تا سال ۲۰۲۲، ۲۰۹ هزارو ۹۸۲ غیرنظامی کشته شده‌اند. در هرصورت همه این گزارش‌ها اذعان دارند که به دلیل عدم‌ثبت دقیق از سوی دولت عراق و ائتلاف تحت رهبری امریکا، این ارقام ممکن است بسیار بالاتر باشند و برخی منابع دیگر، مانند مقاله واشینگتن‌پست در می ۲۰۲۳، دامنه‌ای گسترده‌تر تا ۶۰۰ هزارنفر تلفات را ذکر کرده‌اند. هرچند غربی‌ها تلاش دارند آمار خود را در خصوص جنایات‌شان در عراق و افغانستان مستند به ارقام واقعی نشان دهند، اما وضعیت این دو کشور بعد از اشغال نشان از واقعیتی دیگر دارد. عراق و افغانستان بعد از جنگ دو کشور ویران شده هستند که به دلیل شرایط بی‌ثباتی که جنگ بر آنها تحمیل شده است، متحمل تلفات میلیونی شده‌اند که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم از سوی غرب یا مزدوران آنها در این کشورها کشته شده‌اند.
اتهامات اولیه و شواهد جنایات جنگی
اینگونه نیست که ابعاد جنایات امریکایی‌ها و انگلیسی‌ها در عراق و افغانستان طی این سال‌ها مخفی بوده باشد و پیش از گزارش اخیر بی‌بی‌سی نیز چندین مورد از اتهامات جنایات جنگی نیرو‌های انگلیسی در عراق و افغانستان مطرح شده بود که عمدتاً از طریق رسانه‌ها، فعالان حقوق بشر و پرونده‌های حقوقی افشا شدند، البته مشخص است که واقعیت این نوع جنایات همواره مورد سانسور قرار گرفته و میزان اندک و تنها سرکوه یخ آن در رسانه‌ها بازتاب داده شده که در ادامه به برخی از آنها پرداخته شده است.
نمونه‌های قتل غیرنظامیان در عراق
در جریان اشغال بصره در سال ۲۰۰۳، گزارش‌هایی از جنایات علیه غیرنظامیان از سوی نیرو‌های انگلیسی منتشر شد که یکی از موارد برجسته آن، قتل با‌ها موسی، کارمند هتل در بصره بود که در سپتامبر سال ۲۰۰۳ در بازداشت نیرو‌های انگلیسی کشته شد. تحقیقات بعدی نشان داد او مورد ضرب‌وشتم شدید قرار گرفته و بر اثر جراحات جان باخته است. این پرونده به محکومیت یکی از سربازان انگلیسی منجر شد، اما انتقادات گسترده‌ای درباره عدم‌پاسخگویی فرماندهان ارشد نیز مطرح شد که بدون نتیجه باقی مانده است. همچنین گزارش‌های متعددی از کشتار غیرنظامیان در عملیات‌های نظامی در جنوب عراق، به ویژه در بصره و میسان وجود داشت. در سال ۲۰۰۴، سازمان عفو بین‌الملل گزارش داد نیرو‌های انگلیسی در چندین مورد از جمله در جریان اعتراضات خیابانی، غیرنظامیان غیرمسلح را هدف قرار داده‌اند.
بدرفتاری با اسرا
مراکز بازداشت انگلیسی‌ها، مانند کمپ نهر در بصره، محل جرائم متعدد شکنجه و بدرفتاری بود. در سال ۲۰۱۱، گزارش‌هایی درباره استفاده از تکنیک‌های غیرقانونی بازجویی مانند محرومیت از خواب، ضرب‌وشتم و تحقیر اسرا منتشر شد. این اقدامات نقض کنوانسیون ژنو بود که رفتار انسانی با اسیران جنگی را الزامی می‌کند. سال ۲۰۱۰ فیلم‌های لو رفته که از سوی رسانه‌ها منتشر شدند، سربازان انگلیسی را در حال ضرب‌وشتم غیرنظامیان و اسیران عراقی نشان می‌دادند. این تصاویر خشم عمومی را برانگیخت و فشار‌ها برای تحقیقات مستقل را افزایش داد.
عملیات‌های شبانه اس‌ای‌اس
این بار اولی نیست که جنایات اس‌ای‌اس مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرد، از اواسط دهه ۲۰۰۰ گزارش‌هایی درباره عملیات‌های شبانه یگان‌های ویژه انگلیسی در هلمند و قندهار منتشر شد. این عملیات‌ها که گفته شد برای هدف قرار دادن شبه‌نظامیان طالبان طراحی شده بودند، اغلب به مرگ غیرنظامیان منجر می‌شدند. در سال ۲۰۱۹، اسناد فاش‌شده از سوی ساندی‌تایمز نشان داد نیرو‌های اس‌ای‌اس در مواردی غیرنظامیان را عمداً کشته و برای توجیه آن، اسلحه کنار اجساد قرار داده‌اند. یکی از موارد برجسته این جنایات مربوط به قتل چهار غیرنظامی افغان از جمله دو کودک از سوی نیرو‌های انگلیسی سال ۲۰۱۱ در هلمند بود. این پرونده در سال ۲۰۱۴ در دادگاه‌های انگلیس مطرح شد، اما متهمان تبرئه شدند که انتقادات زیادی هم به دنبال داشت. همچنین شواهد متعددی از تلاش نیرو‌های انگلیسی برای سرپوش گذاشتن بر جنایات وجود داشت. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۷ اسناد وزارت دفاع انگلیس نشان داد گزارش‌های داخلی درباره قتل غیرنظامیان در افغانستان نادیده گرفته شده یا با عنوان «تلفات جانبی» توجیه شده‌اند. تاکتیک «کاشت اسلحه» (planting weapons) برای وانمود کردن به مسلح بودن قربانیان، به‌ویژه در عملیات‌های اس‌ای‌اس نیز از اوایل دهه ۲۰۱۰ مورد توجه قرار گرفته است.
تحقیقات پیش از سال ۲۰۲۵
گزارش سال ۲۰۱۶ چیلکات درباره نقش انگلیس در جنگ عراق، اگرچه عمدتاً بر تصمیم‌گیری‌های سیاسی متمرکز بود ولی به‌طور غیرمستقیم به نقض قوانین جنگی اشاره کرد. این گزارش انتقادات شدیدی از مدیریت نظامی و فقدان برنامه‌ریزی پس از اشغال مطرح کرد که به افزایش تلفات غیرنظامی منجر شد.
همچنین در سال ۲۰۱۴، دیوان کیفری بین‌المللی تحقیقات اولیه‌ای درباره اتهامات جنایات جنگی نیرو‌های انگلیسی در عراق آغاز کرد. در دسامبر سال ۲۰۲۰، ICC اعلام کرد شواهد کافی برای پیگیری پرونده‌ها وجود ندارد؛ تصمیمی که به دلیل فشار‌های سیاسی انگلیس و محدودیت‌های شواهد مورد انتقاد قرار گرفت.
پرونده‌های حقوقی در انگلیس
فارغ از پرونده‌ها و گزارش‌های بین‌المللی چندین پرونده حقوقی نیز از سوی خانواده‌های قربانیان عراقی و افغان در دادگاه‌های انگلیس مطرح شد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۳، دادگاهی در لندن وزارت دفاع این کشور را به دلیل بدرفتاری با بازداشت‌شدگان عراقی محکوم کرد و غرامت پرداخت شد، اما بسیاری از پرونده‌ها به دلیل فقدان شواهد یا کاپیتولاسیون قانونی نیرو‌های نظامی به نتیجه نرسیدند تا عملاً دادگاه‌های انگلیسی راه را برای جنایات بیشتر نظامیان این کشور در دیگر کشورها باز بگذارند.
افشاگری‌های رسانه‌ای و واکنش‌ها
طی سالیان بعد از جنگ برخی افشاگری‌ها در خصوص بخش‌هایی از جنایات انگلیسی‌ها و امریکایی‌ها در رسانه‌ها منتشر شد، مثلاً بی‌بی‌سی و ساندی‌تایمز در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ گزارش‌هایی درباره قتل غیرنظامیان از سوی اس‌ای‌اس در افغانستان منتشر کردند. این گزارش‌ها که بر اساس اسناد فاش‌شده و شهادت‌های داخلی بودند به فشار برای راه‌اندازی تحقیقات عمومی در سال ۲۰۲۲ منجر شد ولی نتایج مملوسی هنوز به دنبال نداشته است. در سال ۲۰۲۰ نیز برنامه پانورامای بی‌بی‌سی مستندی درباره قتل غیرنظامیان در هلمند پخش کرد که شواهد جدیدی از اعدام‌های فراقانونی ارائه داد.
افشاگری‌های اولیه با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد. در حالی که گروه‌های حقوق بشری خواستار تحقیقات مستقل شدند، برخی سیاستمداران و رسانه‌ها از سربازان دفاع کردند و اتهامات را «اغراق‌آمیز» خواندند! همچنین وزارت دفاع انگلیس نیز اغلب این اتهامات را رد یا به‌عنوان موارد «منفرد» توجیه می‌کرد، با این حال فشار‌های عمومی به تشکیل واحد‌هایی مانند «تیم تحقیقات جنایات جنگی» در ارتش منجر شد، هرچند این واحد‌ها به دلیل کندی و عدم‌شفافیت مورد انتقاد قرار گرفتند و نتایج ملموسی را نیز در پی نداشتند.
در عراق، خاطره اشغال انگلیسی‌ها، به‌ویژه در بصره، همچنان خشم عمومی بسیاری را به همراه دارد و گزارش‌های جنایات جنگی به احساس بی‌اعتمادی به غربی‌ها را دامن زده است. در افغانستان هر چند فعالان حقوق بشر و خانواده‌های قربانیان خواستار مجازات جنایتکاران شدند، اما ضعف سیستم قضایی و ادامه درگیری‌ها مانع پیگیری جدی این پرونده‌ها شد، با این حال می‌توان مثلاً در پست‌های منتشرشده در شبکه‌های اجرایی خشم مردم افغانستان را از حضور و مخصوصاً کاپیتولاسیون غربی‌ها شاهد بود.
از سوی دیگر سازمان‌های حقوق بشری مانند عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق‌بشر بار‌ها از انگلیس خواستند تحقیقات شفافی در خصوص جنایات نظامیان این کشور در عراق و افغانستان انجام دهد و هشدار دادند عدم‌پاسخگویی می‌تواند به تضعیف قوانین بین‌المللی منجر شود.
نتیجه‌گیری
پیش از گزارش اخیر بی‌بی‌سی در می ۲۰۲۵، اتهامات جنایات جنگی نیرو‌های انگلیسی در عراق و افغانستان از طریق رسانه‌ها، پرونده‌های حقوقی و گزارش‌های حقوق بشری افشا شده بود. برخی از این اتهامات شامل قتل غیرنظامیان، بدرفتاری با اسرا و پنهان‌کاری سیستماتیک بود که با وجود برخی تحقیقات و محکومیت‌ها، فقدان پاسخگویی کامل و مصونیت بسیاری از متهمان انتقادات گسترده‌ای را به دنبال داشت. این موارد نه‌تنها نقض قوانین بین‌المللی را نشان می‌دهد، بلکه به بی‌اعتمادی عمومی و خشم در دیگر کشورها مخصوصاً در خاورمیانه دامن زده است و افشاگری‌های بعدی بی‌بی‌سی در می ۲۰۲۵ نیز بر عمق این بحران برای انگلستان افزوده است. این دست از گزارشات که همواره منتشر می‌شود، نشان‌دهنده حجم بالای این دست از جنایات در میان سربازان انگلیسی است. در مجموع در حالی که برخی از کهنه‌سربازان از فشار روانی ناشی از مشاهده یا مشارکت در اقدامات غیرقانونی سخن می‌گویند، در عین حال، مصونیت کاپیتولاسیونی در یگان‌های ویژه به‌ویژه اس‌ای‌اس به نقض سیستماتیک قوانین دامن می‌زند.
